Betekenis van en verantwoordelijkheid voor kwaliteitscultuur

Wat is kwaliteitscultuur? De Onderwijsraad heeft dit in 2015 omschreven als “de houding van mensen ten aanzien van kwaliteit en kwaliteitsverbetering gegrond in onderliggende waarden en gegroeide, aangeleerde praktijken, omgangsvormen en verwachtingen alsmede de taal, de normen en andere vormen waarin die tot uitdrukking komen.” Een sterke kwaliteitscultuur is daarbij volgens de raad een (organisatie)cultuur die stimuleert dat alle betrokkenen, zowel intern als extern, zich continu richten op het definiëren en behalen van de gewenste kwaliteit en door middel van een constructief-kritische houding streven naar de daarvoor zo nodig vereiste kwaliteitsverbeteringen.[1]

Volgens de wet (artikel 23a Wet Voortgezet Onderwijs) is het bestuur verantwoordelijk voor “de duurzame borging van de kwaliteit van het onderwijspersoneel, en het uitvoeren van het in het schoolplan […] beschreven beleid op een zodanige wijze dat de wettelijke opdrachten voor het onderwijs en de […] eigen opdrachten voor het onderwijs, worden gerealiseerd”. Volgens het onderzoekskader van de inspectie betekent dat “de zorg voor kwaliteit cyclisch, systematisch en planmatig is en ook gericht is op het vasthouden van gerealiseerde kwaliteit”.

De verbinding tussen de professional, organisatie en kwaliteit is een belangrijk aspect in het realiseren en (cyclisch) borgen van die kwaliteit. Of anders gezegd, de professional die in teamverband werkt is de drager van de kwaliteitscultuur van een organisatie. Maar wat zijn dan elementen van een sterke kwaliteitscultuur en hoe kun je dat realiseren?

“Lezen” van kwaliteitscultuur

Er zijn verschillende modellen in omloop om de ‘kwaliteitscultuur’ te scoren, zoals het model van Berings[2] (2010) waarin organisaties worden onderverdeeld in verschillende cultuurbeelden: de innovatiegerichte organisatie; de traditiegerichte organisatie; de mensgerichte organisatie; de systeemgerichte organisatie; de specialisatiegerichte organisatie; de collectiefgerichte organisatie. De Onderwijsraad heeft in 2015, op basis van een uitgebreide literatuurstudie en empirische studie naar ‘goede praktijken’, zeven factoren aangeduid voor een sterke kwaliteitscultuur in het hoger onderwijs. 
De zeven factoren zijn: gedeelde visie; verbeteringsgerichtheid vanuit collectief en individueel leren vermogen; leiderschap binnen de school; organisatiestructuur en teamwerk; dragend HRM beleid; betrokkenheid en verantwoording aan ouder en leerlingen studenten; externe oriëntatie. 

Deze factoren kunnen volgens ons ook bouwstenen vormen voor het ontwerp van een specifiek kijkkader voor kwaliteitscultuur van een onderwijsorganisatie in het primair, voortgezet en beroepsonderwijs.

Kader

Op basis van de zeven factoren van de Onderwijsraad voor een sterke kwaliteitscultuur schetsen we hieronder een kader, aangevuld met centrale vragen voor stakeholders.

Factor	Centrale vraag
Gedeelde visie in open dialoog	Hoe is de visie zichtbaar gemaakt en hoe worden docenten betrokken?
Verbeteringsgerichtheid vanuit collectief en individueel lerend vermogen	Hoe gaat men met elkaar in gesprek over onderwijskwaliteit?
Leiderschap binnen de school	Hoe wordt de relatie tussen visie/beleid en praktijk vorm gegeven?
Organisatiestructuur en teamwerk	Hoe functioneren docententeams/secties in de praktijk?
Dragend HRM beleid	Hoe wordt kwaliteit verbonden met HRM-beleid (benoeming, scholing,  functiemix, enz.)?
Betrokkenheid en verantwoording aan ouders en leerlingen/studenten	Hoe wordt ouder- en leerling betrokkenheid georganiseerd (behalve wat wettelijk moet)?
Externe oriëntatie	Hoe wordt de omgeving van de school (lokaal, bedrijfsleven, internationaal) betrokken?

Een sterke kwaliteitscultuur kenmerkt zich door flexibiliteit en innovatie en op het collectief (teams), die een externe oriëntatie kent en die proactief is. Bij een sterke kwaliteitscultuur gaat het om veranderingsbereidheid, collegialiteit, gedeelde verantwoordelijkheid, open communicatie en vertrouwen.[3]

In deel 2 van deze blogserie (release: 24 april) gaan we nader in op de toepassing van de zeven kenmerken van een sterke kwaliteitscultuur. Ook onderstrepen we het belang van structuur en cultuurinterventies in de keten professional, teamverband, management, bestuur.

 

 

---

 

[1]Genoemde definitie is afgeleid van Bollaert (2009) die (sterke) kwaliteitscultuur eerder omschreef als een organisatiecultuur “die gericht is op kwaliteit en continue verbetering daarvan… waarin alle belanghebbenden, interne en externe, via een kritische opstelling streven naar een voortdurende kwaliteitsverbetering”
[2] Hij bouwt weer voort op Harvey en Stensaker (2008).
[3] Hobéon heeft een scan kwaliteitscultuur en een werkwijze ontwikkeld, waarin aan de hand van vragen en de antwoorden een gesprek kan ontstaan over sterktes en zwaktes van de organisatiecultuur

Literatuur:

Berings, L (2010) Kwaliteitscultuur in het hoger onderwijs, de bijdrage van organisatiecultuur aan de ontwikkeling van kwaliteitszorg, in; Thema 2010, nr. 4.
Bollaert, L. (2009) “kwaliteitscultuur” in Europa, Bolognaseminarie, Brussel  3 juni 2009.
Geijsel, F.P. (2016). Praktijken en praktijkwijsheden van onderwijsleiders (oratie).Amsterdam: Universiteit van Amsterdam / Stichting de Nederlandse School voor Onderwijsmanagement.
Harvey, L. & Stensaker. B (2008), Quality Culture: understandings, boundaries and linkages, European Journal of Education, 43, 4, 427-442.
Onderwijsraad (2015), Kwaliteit in het hoger onderwijs, Den Haag: Onderwijsraad
Onderwijsraad (2016), Een andere kijk op professionele ruimte, Den Haag: Onderwijsraad