Ik werd op de pilotstudie geattendeerd door een artikel van hoogleraar en columniste Ionica Smeets in de Volkskrant van juni van dit jaar. Zij sloot haar artikel af met de vraag of het in Nederland anders zou zijn. Ook vroeg ze zich af of er betere manieren zijn om de samenleving te betrekken bij de ontwikkeling van nieuwe wetenschappelijke inzichten.

Op de eerste vraag heb ik geen antwoord. Ik beschik niet over onderzoeksgegevens over de wijze waarop Nederlandse onderzoeksinstituten publieksbetrokkenheid realiseren. Mogelijk gaat de onderzoeksgroep van Ionica Smeets die resultaten volgend jaar publiceren, zo liet ze me recent weten.

Op de tweede vraag heb ik wel een antwoord, zonder overigens te pretenderen dat dat dit het enige antwoord zou zijn.

'Dubbele onderzoeksagenda'

In onze advies- en beoordelingspraktijk hebben mijn collega’s en ikzelf de afgelopen jaren tientallen kenniscentra en lectoraten in het hoger beroepsonderwijs doorgelicht. We zien daarbij in toenemende mate dat kenniscentra en lectoraten een ‘dubbele onderzoeksagenda’ voeren.

Daarmee bedoelen we vakinhoudelijk onderzoek, gecombineerd met onderzoek naar effectieve sociale innovatiestrategieën. Bijvoorbeeld onderzoek naar nieuwe energiebesparende technologie, dat tevens de toepassing daarvan door wijkwoners omvat. Die sociale innovatie betreft dus de doelgroep waarop het vakinhoudelijke onderzoek betrekking heeft. Wijkbewoners als actor op het gebied van energiebesparing, dierverzorgers en hun bijdrage aan dierenwelzijn, docenten basisonderwijs als ontwerpers van effectieve leeromgevingen, of lokale bewoners en hun rol in plattelandsontwikkeling.

Aan de basis van deze dubbele onderzoeksagenda ligt de missie en ambitie van de onderzoekseenheid om oplossingen te genereren die echt impact hebben, die echt beklijven binnen de doelgroep. Duurzame oplossingen.

Participatieve aanpak

Voorwaarde voor succes van deze aanpak is dat zij de doelgroep actief betrekt bij het onderzoek. Bij de vraagstelling, het ontwerp, de uitvoering en de vormgeving van de resultaten. Het onderzoek leidt tot kennis, inzichten, innovaties met een grotere reikwijdte en tot de eerste actoren annex rolmodellen die deze met succes toepassen. Met alle respect voor de onderzoeksinstituten uit de pilotstudie: die participatieve aanpak gaat principieel verder dan het louter informeren van publiek over onderzoeksplannen of –resultaten. Uiteraard zal deze participatieve aanpak dan ook leiden tot aanzienlijk grotere publieksbetrokkenheid c.q. maatschappelijke inbedding.

Natuurlijk is deze onderzoeksopzet niet of niet zonder meer weggelegd voor ieder onderzoeksinstituut, zeker niet als het zich op meer fundamentele onderzoeksgebieden bevindt. Participatief onderzoek in bijvoorbeeld de lage-temperaturenfysica of neurowetenschappen ligt niet direct voor de hand.

Wederzijds profijt

Maar op veel gebieden zouden de onderzoeksinstituten zichzelf en de samenleving een grote dienst bewijzen door structurele verbindingen aan te gaan met kenniscentra en lectoraten. Die verbindingen zijn nu nog veel te schaars. Daar waar zij bestaan zien wij een wederzijds profijt: het praktijkgerichte onderzoek werpt meer fundamentele, maar voor de uiteindelijke praktijk o zo belangrijke vraagstukken op waarvoor de onderzoeksinstituten de onderliggende principes kan onderzoeken. "Het lectoraat brengt ons op uitermate interessante en relevante onderzoeksvragen die we zelf nooit hadden kunnen bedenken", merkte een onderzoeker van Alterra, onderzoeksinstituut voor de grote leefomgeving, onlangs op tijdens de doorlichting van een lectoraat. De uitkomsten van dit meer fundamentele onderzoek kunnen vervolgens weer het praktijkgerichte onderzoek voeden.

Beide partijen profiteren van deze verbinding. En uiteindelijk versterkt zij de doorwerking van nieuwe, solide wetenschappelijke inzichten in de samenleving, als basis voor grotere maatschappelijke betrokkenheid.