Hogere orde denken

Zowel in het ontwikkelproces van de beroepsstandaard voor Schoolleiders PO [1] als in het inspectieonderzoek naar de kwaliteit van het schoolleiderschap in het basisonderwijs [2] staat het zogenoemde ‘hogere orde denken’ centraal. Zo constateert de inspectie dat de kwaliteit van schoolleiders, zowel in het PO, VO als het speciaal onderwijs, door de bank genomen op orde is, maar dat zij verbetering noodzakelijk vindt waar het gaat om "het anticiperen op risico’s en dilemma’s, het oplossen van complexe problemen en het doelgericht gebruiken van gegevens om de school te verbeteren". Het verbaast niet dat de ontwerpers van de beroepsstandaard de onderzoekende competentie stevig in het profiel hebben verankerd: in alle vijf basiscompetenties is in de uitwerking de focus op onderzoek opgenomen. Daarbij omvat één van de vijf nog eens expliciet het ‘hogere orde denken’.

Het bij schoolleiders ontwikkelen van onderzoekmatig, analytisch en methodisch handelen om daarmee complexe problemen uit de eigen schoolpraktijk op te lossen, behoort daarmee dus tot de kernopdracht van iedere schoolleidersopleiding. Voor sommige schoolleiders, die in hun toenmalige vooropleiding (PABO) nauwelijks methodisch onderzoek hebben uitgevoerd zoals dit in de tegenwoordige hbo-bachelor en –masteropleidingen wel (en inmiddels ook stevig) gebeurt, is dit element van de schoolleidersopleiding de kernopgave van hun bijscholing.

Het sterke accent op onderzoek pleit ervoor om een student al direct bij aanvang van de studie een reëel en voldoende complex ‘probleem’ uit de eigen beroepscontext te laten definiëren en de methodische oplossing van dit probleem gedurende de gehele opleiding als leidraad te laten hanteren voor zijn afstudeeronderzoek.

Adequate uitvoering van de afstudeeropdracht maakt het aannemelijk dat de student (i) onderzoekend vermogen ontwikkelt en (ii) een groot deel van de andere basiscompetenties eveneens (verder) ontwikkelt.

Bij de beoordeling van iedere schoolleidersopleiding kijken panels naar de wijze waarop de opleiding – integraal in het programma – het onderzoekend vermogen van de student-schoolleider (verder) ontwikkelt met het oog op het oplossen van complexe problemen in de eigen schoolorganisatie.

Onderwijskundig gedreven onderzoek

Van de student-schoolleider mag worden verwacht dat hij door middel van onderzoek een reëel en complex probleem oplost, waarmee hij op zijn werkplek te maken heeft. Dit betekent dat het onderzoek op de verbetering van het onderwijs gericht moet zijn. Een meer ‘bedrijfskundig’ onderzoek, bijvoorbeeld ouderparticipatie 2.0 of de implementatie van een leerlingenvolgsysteem, is in dit kader minder geëigend.

Geschikte onderwerpen zijn onderwijskundig van aard, complex en meer integraal van karakter. Het juiste onderwerp zorgt er bovendien voor dat de student de beheersing van alle vijf basiscompetenties als vanzelfsprekend laat zien.

Dat alles is een forse opgave, maar niet onmogelijk, gegeven het feit dat een opleiding vakbekwaam vaak een periode van twee jaar beslaat – voldoende om een onderzoeksproces tot een goed einde te brengen, zij het dat de tijdsinvestering de nominale omvang (30EC) van een schoolleidersprogramma vakbekwaam waarschijnlijk zal overstijgen. Maar is dit erg, als de opbrengst van het onderzoek en de implementatie van de onderzoeksresultaten leidt tot effectieve verbeteringen in het onderwijs van de eigen school?

Dienstverlening Hobéon

Heeft u naar aanleiding van deze bijdrage vragen? Of bent u geïnteresseerd in de vraag wat Hobéon op dit vlak voor u of uw instelling kan betekenen? Neem dan contact op met Ruud van der Herberg of Rob van der Made via (070) 30 66 800 of mail naar r.vanderherberg@hobeon.nl  of r.vandermade@hobeon.nl. 

[1] Advies Beroepsstandaard Schoolleiders Primair Onderwijs (Andersen, I., Kruger, M., 2012)

[2] De kwaliteit van Schoolleiders in het basisonderwijs, speciaal onderwijs en voortgezet onderwijs (Inspectie Hoger Onderwijs, 2014)