"I want you to act as if the house is on fire, because it is." - World Economic Forum, Greta Thunberg Davos, 24 January 2019

Met klimaatstakingen en oproepen van Greta Thunberg eisen jongeren dat politici, bedrijven en onderwijsinstellingen concrete acties uitvoeren om de samenleving duurzamer te maken. Met de ondertekening van het SDG-charter op 9 mei 2019 hebben de Nederlandse hogescholen zich gecommitteerd aan het behalen van de SDGs. De hogescholen benadrukken hiermee dat de duurzame ontwikkelingsdoelen onderdeel zullen worden van de onderwijs- en onderzoekspraktijk zodat de professionals en leiders van de toekomst uitgerust worden met de juiste kennis en vaardigheden. Het onderwijs wordt meer toekomstbestendig. Wat is nodig om in te spelen op de vragen van de studenten om meer aandacht te besteden aan duurzaamheid in het onderwijs?

Marvin Leerdam is als adviseur nauw betrokken bij de implementatie van de SDGs in het onderwijs. Welke ontwikkelingen ziet hij? En welke tips kan hij hogescholen meegeven? In dit interview vertelt hij hier meer over.

Hoever zijn de hogescholen met het toekomstbestendig maken van hun onderwijs?

Dat verschilt per instelling. Een aantal hogescholen zou je kunnen zien als voorlopers. Zij zijn bezig om op basis van de instellingsbrede ambities duurzaamheid systematisch te verankeren in alle opleidingen, in het onderzoek en in de bedrijfsvoering. Deze voorlopers worden door Studenten van Morgen erkend in de jaarlijkse SustainaBul ranking. Hogeschool Van Hall Larenstein (VHL) eindigde vorig jaar als tweede in deze ranking achter Wageningen University & Research. Veel opleidingen van VHL hebben een keurmerk Duurzaam Hoger Onderwijs op  niveau 3 of 4. Dit keurmerk meet de mate waarin duurzaamheid verankerd is in de opleiding en het onderzoek. Vanaf niveau 3 kan de opleiding ook het bijzonder kenmerk Duurzaam hoger onderwijs bij de NVAO aanvragen. VHL heeft als ambitie om de duurzaamste hogeschool van Nederlands te zijn. Deze hogeschool heeft haar MVO-prestaties ook door een extern auditpanel laten toetsen.

Ook Avans hogeschool is zeer actief op het gebied van duurzaamheid en behoort tot de koplopers. Voor Avans is duurzaamheid het nieuwe gewoon. Deze hogeschool heeft vier duurzame ambities vastgelegd: (i) maatschappelijk verantwoord onderwijs, (ii) duurzaam onderzoek, (iii) circulaire bedrijfsvoering, en (iv) sociale werk- en leeromgeving. Alle opleidingen van Avans zijn ook beoordeeld vanuit het keurmerk Duurzaam Hoger Onderwijs.

Deze voorlopers zijn ook actief binnen de ‘SDG hbo-coalitie’. Het doel van deze coalitie is om de SDGs in de onderwijsprogramma’s te verwerken. Om er zo voor te zorgen dat alle studenten die met een diploma de arbeidsmarkt op gaan of gaan ondernemen, kennis hebben van de SDGs en weten hoe ze hier aan bij kunnen dragen; ofwel studenten SDG bekwaam maken. Deze voorlopers ervaren dat de SDG-agenda een gemeenschappelijke taal en concrete handvatten geeft om te werken aan de duurzame ambities. Elk van deze hogescholen heeft een aantal SDGs benoemd, die nadrukkelijk terugkomen in hun onderwijs, onderzoek, beleidsvorming en bedrijfsvoering.

Veel hogescholen staan echter nog aan het begin van dit traject. Zij hebben het SDG-charter getekend en moeten nu keuzes gaan maken. Zij oriënteren zich momenteel op de betekenis van de SDGs voor hun onderwijs en hun bedrijfsvoering. Steeds meer studenten bevragen hun hogescholen over welke bijdrage zij leveren aan een meer duurzame samenleving. Het betekenis geven aan de SGD-agenda en deze vertalen in concrete acties is hiervoor noodzakelijk.

Hobéon heeft het beoordelingsinstrument voor duurzaamheid in het hoger onderwijs ook aangepast naar de SDGs. Kun je toelichten wat de belangrijkste wijzigingen zijn?

Ja, dat klopt. Inhoudelijk hebben we het kader aangepast aan de SDGs. Voorheen gingen we uit van de Brundtland definitie van duurzame ontwikkeling waarin de drie P’s People, Planet, Prosperity en de dimensies Plaats en Tijd centraal stonden. Met de totstandkoming van de SDGs wordt er een geambieerd toekomstbeeld geschetst voor de wereld in 2030. De SDGs zijn de opvolgers van de Millennium doelen, die liepen van 2000 tot 2015. In vergelijking met de Millennium doelen hebben de Duurzame Ontwikkelingsdoelen grotere aandacht voor vrede en veiligheid, economische ontwikkeling en milieuthema's. Het idee achter de SDGs is dat niemand achterblijft en dat iedereen in staat moet zijn te bouwen aan een betere toekomst. Achter de zeventien doelen zitten 169 subdoelstellingen. Als we de 17 SDGs nader beschouwen, dan komen People, Planet en Prosperity daarin terug, aangevuld met nog twee P’s, namelijk Peace en Partnership. Door de toevoeging van Peace en Partnership sluit het kader aan op de SDGs.  

Binnen de kaders van People, Planet, Prosperity, Peace and Partnership kunnen opleidingen hun eigen positie kiezen en hun bijdrage definiëren. Wij gaan er vanuit dat de opleiding haar positie en keuzes onderbouwt. Deze onderbouwing en de gemaakte keuzes zijn onderdeel van de beoordeling.

Een tweede aanpassing is dat het beoordelingskader aansluit bij de doelstellingen die UNESCO heeft gesteld in het document Education for Sustainable Development Goals[1]. In dit document formuleert UNESCO een aantal kerncompetenties voor duurzaamheid. Het gaat om het aanleren van specifieke gedragingen en vaardigheden. Voorbeelden hiervan zijn interdisciplinair samenwerken, ethische debatten voeren, systeemdenken, het uitwerken van toekomstscenario’s of het uitvoeren van een stakeholderanalyse. Duurzaam onderwijs stimuleert het denken in termen van transitie, transformationele verandering en hanteert ook ambities die gericht zijn op ‘doing good’ (in plaats van ‘avoid doing harm’).

En verder heeft het beoordelingsinstrument een nieuwe en kortere naam gekregen. Het heet sinds kort het SHE-kader. SHE staat voor Sustainable Higher Education. Met deze naamswijziging willen wij ook benadrukken dat het kader niet alleen bedoeld is als auditing instrument, maar ook gehanteerd kan worden bij de formulering of ontwikkeling van de duurzame ambities. Het is een ontwikkelingsgericht instrument dat ingezet kan worden als onderdeel van het veranderingstraject.

Waarom zou een opleiding of hogeschool het SHE-kader gebruiken?

In de eerste plaats verschaft een opleiding zichzelf hiermee inzicht in de mate waarin duurzaamheid is verweven in het eigen onderwijs. Een instelling of opleiding kan het instrument gebruiken om een visie, missie en/of doelstellingen op het gebied van duurzaamheid te formuleren of ontwikkelen. Ook kan het ingezet worden als nulmeting: een vorm van begeleide zelfevaluatie waarbij de opleiding tot een gedeeld beeld komt over de betekentis van duurzaamheid in de opleiding.

Daarnaast vormt het SHE-kader ook de beoordelingsbasis van het keurmerk Duurzaam Hoger Onderwijs. Met dit keurmerk kan de opleiding kracht geven aan de profilering. Studenten moeten natuurlijk bovenal geïnteresseerd zijn in een opleiding om deze te gaan volgen, maar het feit dat duurzaamheid veel aandacht krijgt in een opleiding kan voor hen wel aanleiding zijn om voor een specifieke hogeschool te kiezen.

Ik geloof er in dat opleidingen die duurzaamheid in de kern van hun onderwijs hebben zitten, studenten beter voorbereiden op de toekomst. Er zijn bovendien werkgevers die zich voor laten staan op hun groene en/of duurzame imago. Zij willen heel graag samenwerken met opleidingen die zich eveneens hierop profileren. In (AI)SHE-trajecten merken we dat innovatieve bedrijven vaak actief betrokken zijn bij opleidingen die zich hard maken voor een betere wereld.

Kun je iets vertellen over de ervaring van Hobéon met duurzame ontwikkeling in het onderwijs?

Sinds het begin van het vorige decennium adviseert en certificeert Hobéon opleidingen op het gebied van duurzaamheid. Zo bieden wij al jaren een Change Agent Training (CAT) aan voor duurzaamheid. Met deze training helpen we organisaties handen en voeten te geven aan veranderingen in het brede kader van maatschappelijk verantwoord organiseren en opleiden. De deelnemers ontwikkelen zich tot change agents en vormen gaandeweg een intern ambassadeursnetwerk voor het verbreden van draagvlak voor en invoering van de SDGs in de organisatie en het onderwijs. Tijdens de training leren de deelnemers op te treden als change agents binnen hun organisatie. Dit kan een opleiding zijn, een instituut of faculteit of de organisatie als geheel.

Ook verzorgen wij themaworkshops op het gebied van duurzaamheid voor opleidingen en hogescholen en leiden wij interne auditoren op het gebied van duurzaamheid.

Wij certificeren opleidingen middels het keurmerk Duurzaam Hoger Onderwijs; een flink aantal opleidingen is inmiddels gecertificeerd. Met deze certificering wordt het mogelijk om een duurzaam opleidingsprofiel te borgen en aantoonbaar te maken voor de buitenwereld. Op instellingsniveau certificeren wij voor MVO. De organisatietoets mvo is gericht op de rol van de organisatie in en ten opzichte van haar omgeving.

Heb je wellicht tips voor  hogescholen die aan slag gaan met de SDGs?

Jazeker. Het is van belang dat hogescholen – en ook opleidingen – het werkveld, studenten, medewerkers en maatschappelijke organisaties betrekken bij de totstandkoming van de duurzame ambities en de keuzes hierin. Draagvlak en samenwerking zijn van groot belang. Formuleer op basis van de SGD-agenda duurzame ambities voor de instelling en opleidingen en vertaal deze systematisch door in beleid,  het onderwijs, het onderzoek en de bedrijfsvoering. Maak gebruik van de kracht en betrokkenheid van studenten, faciliteer bijvoorbeeld de oprichting van Green offices. Bij het vernieuwen van het onderwijs heb aandacht voor: interdisciplinair onderwijs, ethiek, vaardigheden m.b.t. verandermanagement en samenhang. De rol van docent is uiteraard essentieel. Stimuleer en faciliteer docenten in het SDG bekwaam worden.

Door onze ervaringen met duurzaamheid, de SDGs, onderwijsontwikkeling, kwaliteitszorg en arbeidsmarktontwikkelingen, kunnen we als partner of projectleider een hogeschool ondersteunen bij de implementatie van de SDGs. We reiken deelnemers praktische tools aan om implementatie van de SDGs te faciliteren en organiseren. We verzorgen ook visiesessies over de SDGs op bestuurs- en/of managementniveau en we bieden een training aan voor interne auditoren die zich specifiek richten op duurzaamheid in het onderwijs. En in het najaar 2020 organiseren we een tweedaagse training ‘Samen Duurzaam Groeien’, inclusief een duurzaamheidssafari door de hofstad. Want laten we vooral samen het onderwijs en het werkveld duurzaam laten groeien!

Bent u nieuwsgierig hoe uw onderwijsinstelling/opleiding ervoor staat op het gebied van duurzaamheid en SDGs? Laat ons dan een Quickscan voor u uitvoeren.

 

---

 

[1] Het document Education for Sustainable Development Goals zie: https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000247444