Is de knowhow binnen onze opleidingen in het sociale domein nog up-to-date in relatie tot de laatste ontwikkelingen in de jeugdbeschermingsketen? Hoe zorg ik ervoor dat binnen onze expertisecentra de landelijke gedragscode wetenschappelijke integriteit daadwerkelijk functioneert? Met ons lectoraat en onze masteropleiding op het gebied van ICT spelen we nadrukkelijk in op een werkveldbehoefte, maar hoe veranker ik daarin de eigen kleur van onze instelling?

Deze en andere vragen zijn allemaal gerelateerd aan het onderwerp kennisontwikkeling in de hogeschool. Kennisontwikkeling is een belangrijk doel van hogescholen en een belangrijke manier om de hogeschool en afzonderlijke opleidingen te positioneren in het werkveld, regionaal, landelijk en internationaal. Studenten worden niet alleen opgeleid voor een beroep maar zoeken ook samen met docenten en het werkveld naar nieuwe inzichten en verbeterde praktijken. Het gesprek over kennisontwikkeling door hogescholen wordt vaak gevoerd in termen van het programmeren van praktijkgericht onderzoek, het functioneren van lectoraten en het opzetten van hbo-masteropleidingen. Kennisontwikkeling kan en moet echter veel breder opgevat worden. Anders laten hogescholen belangrijke kansen voor kennisontwikkeling liggen. Een eenvoudig denkraam voor kennisontwikkeling kan helpen een breed gesprek over kennisontwikkeling in de hogeschool te voeren. Hieronder leg ik het denkraam kort uit.

Vier vragen structureren het denkraam kennisontwikkeling: wat is het doel, de aanleiding en de vorm van kennisontwikkeling en welk type leren vindt daarbinnen plaats?

Wat beoogt kennisontwikkeling?

Door de bank genomen kunnen vijf doelen van kennisontwikkeling van elkaar worden onderscheiden:

1. het welzijn van de docent/student (dit verwijst naar zaken als voldoende uitgedaagd worden en voldoende plezier ervaren);
2. persoonlijke ontwikkeling van de docent/student;
3. beroepsmatige ontwikkeling van de docent/student;
4. productontwikkeling (dat kan zowel een product als een dienst zijn die voor het werkveld van de opleiding wordt ontwikkeld);
5. organisatieontwikkeling (dat kan gaan om de ontwikkeling van een specifieke opleiding of van de hogeschool als organisatie).

Wat is de aanleiding voor kennisontwikkeling?

Parallel aan de vijf doelen van kennisontwikkeling (zie hierboven) kunnen vijf gebieden gedefinieerd worden die een aanleiding kunnen vormen voor kennisontwikkeling:

1. een persoonlijke ´concern´ in het eigen functioneren van een docent/student;
2. een persoonlijke interesse van een docent/student;
3. een vraag vanuit het beroep (de beroepsgroep / sector);
4. een vraag vanuit de klant van de organisatie;
5. een vraag vanuit de eigen organisatie.

Aanleiding en doel van kennisontwikkeling houden vaak direct verband met elkaar maar dat hoeft niet altijd zo te zijn. Een docent die vanuit een persoonlijke interesse een specifiek onderwerp uitdiept (bijvoorbeeld door een deeltijdstudie die hij/zij volgt) kan op enig moment besluiten de ontwikkelde inzichten in te zetten voor de ontwikkeling van een product voor een klant uit het werkveld. De kennisontwikkeling van deze docent beoogt daarmee op dat moment naast persoonlijke ontwikkeling ook de productontwikkeling vanuit zijn/haar organisatie. Daarmee dient de kennisontwikkeling ook de uitbreiding van het dienstenportfolio van de hogeschool, de ontwikkeling van de organisatie van de klant en onderwijl is er ook de mogelijkheid dat hierdoor de inhoud of vorm van het onderwijs aan hogeschoolstudenten wordt verbeterd.

Welke vorm van kennisontwikkeling?

Verder kunnen globaal drie vormen van kennisontwikkeling worden onderscheiden:

1. De impliciete (praktijk)kennis die binnen de organisatie aanwezig is zo veel mogelijk expliciet maken en deze aanwezige kennis vruchtbaar maken;
2. Kennis van buiten de organisatie binnen de organisatie halen of verbinden aan de organisatie;
3. Kennis die niet aanwezig is, zelf creëren: nieuwe kennis maken dus. Onderzoek doen is een voorbeeld van deze vorm van kennisontwikkeling.

Welk type leren in kennisontwikkeling?

Tot slot kan binnen elke vorm van kennisontwikkeling sprake zijn van verschillende typen leerprocessen. Er kan sprake zijn van individueel leren en verschillende manieren van samen leren. Het volgende onderscheid kan gemaakt worden (1):

• Individueel leren (bijvoorbeeld door zelf een artikel te lezen of een studie te volgen);
• Samen leren in netwerken (je boort je netwerk van mensen met dezelfde interesse als jij aan om bijvoorbeeld ideeën uit te wisselen);
• Samen leren in teams (het gaat hier om een taakgeoriënteerde vorm van leren: een team is ingesteld om een werkgerelateerd probleem of vraagstuk op te lossen); veel lectoraten zijn een georganiseerde vorm van dit type leren; de teams kunnen tevens meer of minder inter- of multidisciplinair zijn ingericht;
• Samen leren in communities (in tegenstelling tot teams bestaan communities op vrijwillige basis en ze functioneren voor zolang de leden, vaak vakgenoten, er belang bij hebben gezamenlijk met een vraagstuk bezig te zijn).

Het denkraam

Het denkraam waarmee individuele docenten en studenten na kunnen denken over de vraag wat kennisontwikkeling voor hem of haar kan betekenen ziet er dan samengevat als volgt uit: 

Denkraam kennisontwikkeling

Binnen de hogeschool kun je op verschillende manieren met het denkraam aan de slag. Bijvoorbeeld als directeur of manager van een opleiding of cluster opleidingen. Aanleiding Er dient zich een nieuwe ontwikkeling in het werkveld aan die vraagt om nieuwe kennis en methodieken. Hoe sluit deze vraag in het werkveld al dan niet aan bij persoonlijke interesses van een of een aantal van mijn docenten? En: is er synergie te bereiken met een speerpunt vanuit het hogeschoolbeleid? Doel Als het werkveld verlegen is om de ontwikkeling van een nieuwe methodiek: ligt hier ook niet een kans om via de kennisontwikkeling binnen de opleiding het dienstenportfolio van de hogeschool uit te breiden? En hoe zou die specifieke dienst er dan uit moeten zien? Vorm Is er know-how aanwezig binnen de opleiding en hoe kan deze aan de oppervlakte gebracht worden? Of is het noodzakelijk om grensverleggend en vernieuwend onderzoek te programmeren en initieer ik daartoe de vorming van een lectoraat? Type leren Mocht ik een lectoraat voor het nieuwe speerpunt initiëren dan is het zaak de kennisontwikkeling niet op te sluiten in een beperkte groep kenniskringleden. Wat kan ik bedenken om in de opleiding het individuele en netwerkleren van alle docenten en studenten te benutten voor kennisontwikkeling op het gebied van het nieuwe speerpunt?

Ook voor een bestuurder kan het denkraam kennisontwikkeling behulpzaam zijn in het kader van de positionering van de hogeschool in het regionale of landelijke werkveld. Tegelijkertijd kan het denkraam ingezet worden op teamniveau binnen een specifieke opleiding.(2)

Betrokkenheid en verbindingen

Het denkraam kan in de eerste plaats helpen om betrokkenheid op kennisontwikkeling te genereren. In de tweede plaats kan het denkraam helpen om individuele leerbehoeften en ontwikkelingskansen te verbinden met kansen, uitdagingen en ontwikkelingen op het niveau van de organisatie en in het werkveld. Voor bestuurders en directeuren helpt het denkraam bij het scherp houden van het opleidingen- en onderzoeksportfolio. Voor leidinggevenden binnen de hogeschool biedt het een handvat om de verbindingen te zoeken en te leggen tussen wat medewerkers beweegt en waar de organisatie voor wil gaan. Voor docenten biedt het een handvat om zich te blijven professionaliseren in de dynamiek van opleiden en verdiepen van eigen expertise. Voor studenten biedt het een handvat om persoonlijke vorming en beroepsvoorbereiding met elkaar te verbinden.

---

(1)   Ontleend aan: De Laat, M. (2006). Networked learning. Proefschrift Universiteit Utrecht, pp. 18-22.

(2)   Dan kunnen de volgende vier eenvoudige vragen behulpzaam zijn om een breed gesprek over kennisontwikkeling op gang te brengen en te houden:

1. 1. Ga na op welke manier jij persoonlijk doorgaans kennis ontwikkelt in je werk voor jouw organisatie (omcirkel de belangrijkste aspecten)
   2. Geef aan op welke manier je in de komende twee jaar graag kennis zou willen ontwikkelen in je werk bij jouw organisatie. Omcirkel de belangrijkste aspecten en omschrijf ook kort het onderwerp/thema/vraagstuk waarmee je aan de slag zou willen gaan.
   3. Wissel de opbrengst van 1 en 2 uit met een collega
   4. Bespreek het resultaat van 3 in het eerstkomende overleg/voortgangsgesprek met je leidinggevende.

 

Meer informatie?

Voor een nader gesprek over kennisontwikkeling in de hogeschool of over de plek van lectoraten, praktijkgericht onderzoek en masteropleidingen neem contact op met Jos de Kock, senior adviseur bij Hobéon. Jos is telefonisch te bereiken via (070) 30 66 800.