Door Rianne Versluis

De Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO) zoomt al enige tijd in op persoonsgericht onderwijs en vraagt sinds 2016 in haar beoordelingskader naar de mate waarin de opleiding de actieve deelname van de student aan zijn eigen leerproces (student-centred) bevordert.

Deeltijdonderwijs
Een belangrijke ontwikkeling heeft in dit verband plaatsgevonden binnen het deeltijdonderwijs, waar opleidingen actief wilden en moesten nadenken over het anders, flexibeler inrichten van hun onderwijs aan deeltijd- en duale studenten.
Veel hogescholen zijn hiermee - al dan niet in het kader van het experiment leeruitkomsten - aan de slag gegaan. En ook al blijkt tot nu toe dat nagenoeg alle deeltijdstudenten (nog steeds) kiezen voor het volgen van het standaard onderwijsaanbod – vaak de koninklijke route genoemd – er zijn zeker aspecten die er op wijzen dat het huidige deeltijdonderwijs persoonsgerichter is geworden. Zo bieden veel opleidingen de studenten de mogelijkheid om zelf een leerroute te bepalen; al dan niet met mogelijkheden om modules in een andere volgorde te volgen, passend bij de situatie die zich op dat moment voordoet op de eigen werkplek en/of die passend is bij de eigen leervraag waarmee de student op dat moment aan de slag wil gaan. Veel opleidingen geven de studenten de ruimte om de studie in een eigen tempo te volgen door (tijdelijk) te versnellen en/of te vertragen. Veel opleidingen bieden studenten thans de mogelijkheid om leeruitkomsten te laten valideren met bijvoorbeeld eigen beroepsproducten in een portfolio of om leeruitkomsten direct op een hoger niveau aan te tonen. We horen in de audits echter regelmatig dat (nog) niet veel studenten van die mogelijkheden gebruik maken. Niettemin: alle opleidingen die wij spraken , bieden die opties wel aan. 

Een aantal particuliere hogescholen richt zich van oudsher al expliciet op volwassenen die zich op de eigen werkplek (duale variant) of  op een stageplek (deeltijdvariant) tijd- en vaak ook plaatsonafhankelijk en in een eigen tempo verder willen ontwikkelen en/of zich willen omscholen. Ook deze hogescholen verdiepen zich meer en meer in de mogelijkheden van het bieden van persoonlijke leerroutes en het valideren van leeruitkomsten. Bij een aantal hogescholen was het altijd al mogelijk om in plaats van de standaardroute een eigen leerroute binnen de modules te bepalen.

Voltijdonderwijs
Ook het voltijdonderwijs heeft de afgelopen jaren niet stilgestaan. We hebben gezien dat de positieve ervaringen in het deeltijdonderwijs afstralen op het onderwijs aan voltijdstudenten. Ook voor de voltijdvariant zijn veel opleidingen op zoek (gegaan) naar mogelijkheden voor flexibilisering en een persoonlijke leerroute. Sommige voltijdopleidingen zijn net als de aanverwante deeltijdopleiding aan de slag gegaan met het formuleren van en het werken met leeruitkomsten. Soms met identieke leeruitkomsten als die voor de deeltijdvariant van toepassing zijn. 

 

We hebben gezien dat de positieve ervaringen in het deeltijdonderwijs afstralen op het onderwijs aan voltijdstudenten

Daarnaast is er bij bijna alle opleidingen (voltijd en deeltijd) ruimte ingebouwd voor een minor, vrije keuzeruimte en/of individuele studieactiviteiten; soms verdeeld over alle studiejaren, vaak geprogrammeerd in het derde en/of vierde studiejaar en in dat geval vaak met een omvang van 15 EC of 30 EC. Hierin krijgen de studenten de mogelijkheid om zich verder te verbreden en/of te verdiepen op basis van persoonlijke wensen/doelen waaraan ze dan in die periode gaan werken. Daarnaast zien we steeds vaker dat de studenten binnen opdrachten de ruimte krijgen om deze een eigen inkleuring te geven. In het kunstvakonderwijs komen we vaak tegen dat de docenten de studenten in hun producten, presentaties en/of voorstellingen expliciet stimuleren te laten zien wie zij zijn, waar zij voor staan. 

We merken dat opleidingen kritisch nadenken over hoe ver ze willen en kunnen gaan in het personaliseren van het onderwijs. Ze verkennen de grenzen van hun mogelijkheden. Tijdens audits hebben we met opleidingen interessante gesprekken gevoerd over waar voor hen de grenzen liggen. Veel gehoorde opmerkingen daarbij waren: ’’we willen ook dat studenten met en van elkaar leren en kunnen samenwerken. Dat is niet mogelijk als we iedereen een geheel eigen, individuele route laten volgen’’ en ‘’het is niet haalbaar voor onze docenten om elke student individuele begeleiding van goede kwaliteit te bieden als alle studenten met iets anders bezig zijn. Daarvoor ontbreekt het ons aan menskracht en aan ook tijd’’. 
Wel zien we dat vrijwel alle opleidingen - vooral in de hogere leerjaren - hun docenten meer als coach (willen) inzetten, dus niet meer een docent die de student  voorzegt wat hij allemaal moet doen, maar een docent die de student volgt in zijn wensen en hem veel meer op maat begeleiding biedt in zijn persoonlijke ontwikkeling.  Dit vraagt van de docenten een andere insteek. Veel opleidingen bieden de betrokken docenten hierin thans professionaliseringsactiviteiten aan. 

Toetsen om van te leren
We zien ook veranderingen bij het toetsen en beoordelen. Bijna alle opleidingen spreken nu over formatief toetsen en over het geven van feedback, feedup en feedforward gericht op de persoonlijke ontwikkeling van elke student in zijn leerproces. Het toetsen wordt steeds meer ‘toetsen om van te leren’ en steeds minder (alleen maar) ‘toetsen voor een cijfer’. De ene opleiding is daarin al verder dan de andere. Sommige opleidingen hebben inmiddels de stap gezet naar programmatisch toetsen en werken met datapunten aan de hand van (eigen) producten die de studenten aanleveren om te bewijzen dat zij beoogde doelen, leerresultaten en/of leeruitkomsten hebben behaald. Andere opleidingen denken na over de voor- en nadelen daarvan en maken afwegingen of ze dit passend en/of wenselijk vinden voor hun opleiding en hun type studenten. In de deeltijdopleidingen die werken aan de hand van leeruitkomsten, is het leerwegonafhankelijk toetsen de praktijk geworden. Daar krijgen de studenten de ruimte om met beroepsproducten uit de eigen werkpraktijk aan te tonen dat zij de beoogde leeruitkomst(en) hebben gerealiseerd. Elke student kan daarbij in principe met iets anders aankomen.

 

Bijna alle opleidingen spreken nu over formatief toetsen en over het geven van feedback, feedup en feedforward

Kortom: we zien dat het onderwijs volop in beweging is/komt. Het krijgt meer en meer de vorm van onderwijs op maat binnen de kaders van de mogelijkheden die elke opleiding heeft. De studenten die we tijdens audits spreken zijn hier over het algemeen tevreden over; zeker de deeltijd en duale studenten die merken dat het onderwijs nu veel meer aansluit bij hun eigen situatie. Ze hoeven niet langer in dezelfde ‘mal’ als de voltijdstudenten en precies dezelfde modules te volgen en opdrachten uit te voeren, maar krijgen de ruimte om het onderwijs in te kleuren naar hun eigen werksituatie en belangstelling. Ook de werkgevers zijn blij met het maatwerk en de aansluiting die er is voor hun werknemer tussen werk en opleiding. Ook de voltijdstudenten merken op dat het onderwijs hen steeds meer en vaker ruimte biedt voor een eigen invulling. 

We zijn benieuwd waar we over een paar jaar staan met het persoonsgerichte onderwijs en wat er op basis van bevindingen en ervaringen wel en niet goed werkt voor elke opleiding en voor elke student.